Wat maakt een stad creatief en duurzaam? En welke rol spelen kunst en cultuur hierbij?
Tijdens het masterprogramma Arts, Culture, and Society aan de Erasmus Universiteit Rotterdam onderzochten studenten Karla Elkan en Etienne Malecki deze vragen door hedendaagse transformatieprocessen in Rotterdam te bestuderen. Ze delen hun bevindingen met Cultuur&Campus Putselaan.
Tijdens het onderzoeksseminar “Creative and Sustainable Cities” kregen we de kans om te kijken hoe creative placemaking (creatief gebruik van een plek) kan helpen bij het verbeteren van een wijk, bijvoorbeeld in Rotterdam Zuid. We onderzochten hoe deze aanpak sociale en culturele problemen kan helpen oplossen – problemen die Cultuur&Campus ook belangrijk vindt. We keken naar plekken die belangrijk zijn voor het welzijn van mensen, maar op verschillende manieren. Zo leerden we over het vernieuwen van wijken, met de focus op de wijk Tweebos, en wat dit zegt over de leefomgeving. Ook onderzochten we botanische tuinen – rustige en groene plekken die vaak worden vergeten, maar belangrijk zijn voor een duurzame wijk. Deze onderzoeken gaven ons waardevolle inzichten én een mooie ervaring in Rotterdam.
Het eerste onderzoek kijkt naar de vernieuwing van de wijk Tweebos. Wat kunnen we leren van hoe het daar ging, en hoe kunnen we die lessen gebruiken voor andere wijken, zoals Bloemhof? Als wijkvernieuwing niet goed gebeurt, kan het negatieve gevolgen hebben, zoals het verdrijven van bewoners of verlies van gemeenschapsgevoel. Dit onderzoek kijkt hoe creative placemaking hierbij kan helpen, zodat vernieuwing duurzamer wordt en beter past bij de mensen in de wijk. Ook kan het zorgen voor meer verbinding tussen bewoners en organisaties.
Wat achtergrond over de Tweebosbuurt
De Tweebosbuurt ligt in de Afrikaanderwijk in Rotterdam-Zuid. Deze buurt had vroeger 535 sociale huurwoningen. Tijdens de huidige wooncrisis is een groot deel van deze woningen gesloopt door woningcorporatie Vestia, met steun van de gemeente Rotterdam. De bedoeling was om de woningen te vervangen door nieuwbouw, met vooral duurdere woningen en veel minder sociale huur (maar 130 sociale woningen in plaats van 535).
Door deze plannen zijn veel bewoners hun huis uitgezet en moesten zij verhuizen. Dit leidde tot grote protesten en meerdere rechtszaken. Zelfs de speciale VN-rapporteur voor het recht op huisvesting sprak zorgen uit over mogelijke mensenrechtenschendingen door de gemeente Rotterdam.
Het onderzoek gebruikt theorieën over creatieve plekken, wijkvernieuwing en sociale duurzaamheid. Twee mensen werden geïnterviewd om deze theorieën beter te begrijpen in de praktijk. Uit het onderzoek blijkt hoe belangrijk het is dat alle betrokkenen – bewoners, organisaties en gemeente – vanaf het begin meedenken. Zij hebben vaak kennis of middelen die de gemeente niet heeft. Bewoners willen graag een gratis plek om samen te komen, waar ze bijvoorbeeld kunst kunnen maken of papieren kunnen invullen. Ook is het belangrijk om te kijken wat er al in de wijk aanwezig is en hoe de natuur kan helpen bij duurzame verandering. Kunst en cultuur zijn waardevol, maar ze moeten goed aansluiten bij de mensen in de wijk, zodat ongelijkheid niet groter wordt.
Tot slot laat dit onderzoek zien dat kleine, lokale veranderingen belangrijk kunnen zijn. Een overzicht van culturele, educatieve, natuurlijke en historische plekken kan helpen om samen te werken, te leren en te ontspannen. Vertrouwen en duidelijkheid zijn belangrijk om dit op een goede manier te doen en om langdurige samenwerking mogelijk te maken.
Het andere onderzoek gaat over twee botanische tuinen in Rotterdam: de Botanische Tuin in Afrikaanderwijk en de Botanische Tuin in Kralingen. Dit onderzoek kijkt vooral naar hoe deze tuinen betrokken zijn bij hun buurt. De hoofdvraag was: hoe dragen deze tuinen bij aan duurzaamheid en creativiteit in Rotterdam? Hiervoor bezocht ik de tuinen meerdere keren, keek ik naar de activiteiten die zij organiseren en sprak ik met de beheerder van een van de tuinen en met een kunstenaar die er workshops geeft. Ik deed zelf ook mee aan een paar activiteiten. Het was een leerzame en bijzondere ervaring, zowel persoonlijk als academisch.
Uit het onderzoek blijkt: botanische tuinen kunnen veel betekenen voor creativiteit en duurzaamheid. Ze bieden ruimte voor kunst, cultuur en educatie, en versterken zo het sociale netwerk van een buurt. De tuinen werken goed samen met elkaar en zorgen voor kennis, cultuur en samenwerking in heel Rotterdam. Toch worden ze vaak vergeten in plannen voor stadsontwikkeling.
Het advies van het onderzoek is dan ook: stedenbouwkundigen, scholen en culturele instellingen zouden beter moeten kijken naar wat botanische tuinen te bieden hebben – bijvoorbeeld op het gebied van ecologie, biodiversiteit en sociale verbinding.
Conclusie: de twee onderzoeken vullen elkaar goed aan. Het eerste onderzoek laat zien hoe beleid en bewoners samen een wijk kunnen maken tot een echte thuis. Het tweede onderzoek laat zien dat botanische tuinen al bestaande plekken zijn waar kunst, cultuur en duurzaamheid tot bloei kunnen komen. Beide onderzoeken laten zien dat creatieve en duurzame oplossingen veel kansen bieden voor het verbeteren van steden.